13 stycznia 2023

Przysłowiowe mądrości

Wszyscy z pewnością pamiętają pierwsze polskie zdanie, zapisane w księgach pod koniec XIII wieku.


Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj.
Autorem tekstu jest niejaki Bogwał, właściciel Brukalic na Śląsku. Pamiętamy ponieważ część z nas ma dziwne i jednoznaczne skojarzenia ze słowem pobruszę, ale tu się mylą, ponieważ właściwe tłumaczenie z polskiego na nasze brzmi - Daj, niech ja pomielę (pokręcę żarna), a ty odpoczywaj.
To co dla nas ważne, bo przecież Polska zawsze Mistrzem jest, zdanie to zostało wpisane na listę Pamięć świata przez UNESCO.
A jak już pierwsze zdanie mamy za sobą, to czy wiecie jak brzmiało pierwsze przysłowie w języku polskim? Ważna to kwestia ponieważ jak wiadomo - przysłowia są mądrością narodu. Ostatnie badania pokazują nam, że wiele z nich jest seksistowskich, a więc  jakby z założenia  niespecjalnie mądrych.
Szczerze powiem, że sam nie wiedziałem na temat przysłów wiele, ale za sprawą artykułu Onetu teraz już wiem. Niechaj będzie dla równowagi bo zwykle czepiam się tego portalu za literówki .
Otóż najstarsze znane przysłowie polskie pochodzi z 1407 r. i oryginalnie zostało zapisane w języku staropolskim z elementami łacińskimi jako:
Quando się łyka drą, tunc ea drzy,
Co to oznacza?
Kiedy się łyka drą, wtedy je drzyj.
Ponieważ jak w przypadku pierwszego polskiego zdania niewiele nam to mówi, a według zupełnie współczesnego języka powszechnego drzeć to można co najwyżej ryja, skorzystajmy z tłumacza. Tłumaczenie kontekstu z polskiego na nasze wygląda tak
Przez wieki chłopi nosili obuwie z łyka lipowego, czyli łapcie. Zużyte po zimie nadawały się tylko do wyrzucenia, a powiedzenie było jedną z oznak nadchodzącej wiosny.
Narosło nam potem tych przysłów. a wymyślenie jakiegoś nowego kosztowało wiele trudu, ale to wymyślanie uważane było za jakąś potrzebę życiową. Wszak tak można było przejść do historii. Śmiesznym przykładem może być bohater jednego z utworów Aleksandra Fredry który w bólu i mozole wydusił z siebie, że "Łatwiej kijek pocienkować niż go potem pogrubasić".
Z publikowanej listy przysłów wybrałem kilka które mnie zainteresowały i które pomimo lat nie straciły nic na swojej aktualności, z wyjątkiem pojedynczych określeń bo teraz np zamiast karczma mówi się knajpa.

  • Dobrego karczma nie zepsuje, złego kościół nie naprawi
  • Nie weźmie diabeł złego, bo wie, że i tak jest jego
  • Dawniej łotry były na krzyżach, dziś często krzyże na łotrach
  • Pieniądze szczęścia nie dają, ale żyć pomagają
  • Wino i pieniądze rodzą różne żądze
  • Bohatera poznaje się na wojnie, mędrca w gniewie, a przyjaciela w potrzebie.

No więc wymyślamy, a kiedy już uda nam się coś sensownie sklecić okazuje się, że był już ktoś przed tobą.
  • Co młodość uroni, tego starość nie dogoni , ileż to razy powtórzyłem tę kwestię w mniej lub bardziej podobny sposób
  • Czego panowie nawarzą, tym się poddani poparzą - znacie to z codzienności? Oczywiście, patrząc choćby na wskaźnik inflacji.
  • Ubóstwo nie tuczy, ale wiele uczy - no i okazuje się, że wiele nauki jeszcze przed nami.
 

Stare mądrości

12 komentarzy:

  1. Cytowane tu na wstępie pierwsze polskie zdanie o mieleniu ziarna mam wbite w pamięć od czasów liceum. Ów Bogwał jawi mi się się jako protoplasta dżentelmena, który zaleca odpoczynek strudzonej białogłowie.
    Przysłowia bardzo lubię i traktuję wręcz poważnie niekiedy:)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Jak to mówią - przysłowia sobie przeczą, na tym polega ich mądrość

      Usuń
  2. Lubię przysłowia, ale tych przytoczonych przez Ciebie, jeśli nawet kiedyś słyszałam, to nie zapamiętałam. Szkoda wielka, bo mądre są. Ciekawy i bardzo pouczający post. Pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
  3. No, nie wiem, czy ubóstwo nie tuczy. Może nie od razu puchlina głodowa, ale zmusza do tańszych potraw, często wysoko przetworzonych, które sprzyjają tyciu. Grubasów łatwiej spotkać w uboższej warstwie niż wśród bogaczy.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Na pewno znalazłbyś jakieś przysłowie na poparcie Twojej tezy

      Usuń
  4. ...jest też przysłowie, że kradzione nie tuczy. A to jest prawda tylko, kiedy złodzieja złapią. W przeciwnym przypadku to owszem tuczy. Pozdrawiam, JerryW_54

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. I już jesteś na krok przed ułożeniem jakiegoś przysłowia. Na przykład - Kradzież złapanego uczy, lecz wolnego tuczy

      Usuń
  5. "Ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka". Przysłowia często idą w parze z wydarzeniami corocznymi, cyklicznymi, z porami roku, ze świętami itp.
    Ponoć są mądrością narodu (banał mi wyszedł), chętnie sobie je przypominam, jak jest ku temu okazja.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Są w nich jakieś mądrości i jakoś tak bezwiednie przekazujemy je naszym dzieciom.

      Usuń
  6. Ja osobiście uwielbiam nowe przysłowie : Prawdziwego (*) poznaje się jak kończy a nie jak zaczyna. (*) wstawić dowolne, bo przysłowie uniwersalne ( tautologia sorki), w oryginale mężczyzna

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Przysłowie znane z powodu wypowiedzi pewnego byłego premiera. Jest rzeczywiście trafne

      Usuń